Խարդախությունը, որպես հանցավոր գործունեության տեսակ, դարձել է գլոբալ խնդիր, որն ամեն տարի բազմաթիվ անհատների ու կազմակերպությունների հասցնում է զգալի ֆինանսական և իրավական վնասներ։ Անկախ նրանից՝ խարդախությունը կատարվել է առցանց, բիզնես ոլորտում, ֆինանսական գործարքներում կամ առօրյա կյանքում, զոհերը հաճախ կանգնում են բարդ իրավիճակի առաջ՝ չիմանալով, թե ինչպես վերականգնել իրենց իրավունքները։
Այս հոդվածում մանրամասն կուսումնասիրենք, թե ինչ անել, եթե դուք դարձել եք խարդախության զոհ, ինչ իրավական քայլեր ձեռնարկել, ինչպես դիմել իրավապահ մարմիններին, և ինչ կանխարգելիչ միջոցներ կիրառել ապագայում նման խնդիրներից խուսափելու համար։
Ի՞նչ է խարդախությունը և ինչպե՞ս այն ճանաչել
Խարդախությունը հափշտակության տեսակ է, դիտավորյալ կատարվող գործողություն, որը նպատակ ունի խաբեության կամ վստահությունը չարաշահելու միջոցով վնաս պատճառել անհատին կամ կազմակերպությանը՝ նյութական շահույթ ստանալու նպատակով։ Այն կարող է դրսևորվել տարբեր ձևերով՝ սկսած ֆինանսական խարդախություններից մինչև անձնական տվյալներն օգտագործելով կատարվող հափշտակություններ։
Հիմնական խարդախությունների տեսակներն են՝
- Ֆինանսական խարդախություն – երբ որևէ անձ կամ կազմակերպություն խաբեությամբ վերցնում է ձեր գումարը, օրինակ՝ կեղծ ներդրումային ծրագրեր, բանկային հաշվի մանիպուլյացիա, խարդախ վարկեր։
- Օնլայն խարդախություն – ներառում է ֆիշինգ (phishing), կեղծ էլեկտրոնային առևտուր, մոլորեցնող կայքեր և թվային շորթումներ։
- Փաստաթղթային խարդախություն – կապված է կեղծ փաստաթղթերի օգտագործման հետ, ինչպիսիք են անձնագրեր, պայմանագրեր, իրավունքների կեղծում։
- Աշխատանքային խարդախություն – կեղծ աշխատանքի առաջարկներ, որոնք պահանջում են նախապես գումար վճարել, բայց իրականում աշխատանք գոյություն չունի։
- Կեղծ շահույթների խոստումներ – «Արագ հարստանալու սխեմաներ», կեղծ շահումով խաղեր, անօրինական բիզնես առաջարկներ։
Ի՞նչ անել, եթե դուք դարձել եք խարդախության զոհ
Եթե դուք արդեն հայտնվել եք խարդախության զոհի կարգավիճակում, ապա անհրաժեշտ է գործել հնարավորինս արագ և հետևել ճիշտ քայլերի՝ վնասների նվազեցման և արդարության հասնելու համար։
1․ Պահպանեք բոլոր ապացույցները
Խարդախության հետ կապված ցանկացած մանրամասն կարող է դառնալ վճռորոշ ապացույց։ Ապացույցների օրինակներ՝
- Էլեկտրոնային նամակներ, հաղորդագրություններ
- Վճարման անդորրագրեր և բանկային փոխանցումների տեղեկանքներ
- Կեղծ պայմանագրեր կամ փաստաթղթեր
- Տեսանյութեր կամ ձայնագրություններ, որոնք կարող են ապացուցել խաբեությունը
2․ Դիմեք իրավապահ մարմիններին
Խարդախության գործերով Հայաստանում իրավունքները վերականգնելու համար, կախված գործի բնույթից զբաղվում են մի շարք իրավապահ կառույցներ՝
- ՀՀ ոստիկանություն – առաջին քայլով դիմեք ոստիկանություն և ներկայացրեք հաղորդում կատարվածի մասին, որի կապակցությամբ կհարուցվի քրեական վարույթ։
- ՀՀ դատախազություն – հաղորդումը կարող է ներկայացվել նաև ՀՀ դատախազությանը, ով նույնպես քրեական վարույթ նախաձեռնելու իրավասություն ունի։
- ՀՀ քննչական կոմիտե – Անկախ նրանից, թե որտեղ է նախաձեռնվում քրեական վարույթն, ի վերջո, նախաքննությունն իրականացնողը քննչական կոմիտեն է, այնպես որ միգուցե արդյունավետության տեսանկյունից ավելի ճիշտ է հենց քննչական կոմիտե էլ ներկայացնել հաղորդումը:
- Կենտրոնական բանկ (եթե բանկային խարդախություն է) – եթե խնդիրն առնչվում է բանկային կամ ֆինանսական ոլորտին, դիմեք Կենտրոնական բանկի կարգավորող մարմնին։
- ՀՀ դատարաններ – բազմաթիվ խարդախությունների դեպքում անհրաժեշտություն է առաջանում շտապ հայցադիմում ներկայացնել դատարան, որպեսզի դատարանի կողմից կայացվելիք որոշումներով գոնե հնարավոր լինի պահպանել այդ պահի իրավիճակը կամ գործուն մեխանիզմով արգելել հափշտակված գույքի կամ գումարի փոխանցումը բարեխիղճ ձեռքբերողի։
3․ Տեղեկացրեք ձեր բանկին կամ ֆինանսական հաստատությանը
Եթե խարդախությունը կապված է ձեր բանկային հաշվի կամ քարտի հետ, անհապաղ կապ հաստատեք ձեր բանկի հետ։
- Պահանջեք կասեցնել կասկածելի գործարքները
- Հարցրեք, թե հնարավոր է արդյոք փոխհատուցում ստանալ
- Փոխեք ձեր քարտային տվյալները կամ գաղտնաբառերը
4․ Դիմեք իրավաբանին կամ փաստաբանին
Եթե դեպքը լուրջ է և մեծ գումարների կամ կարևոր փաստաթղթերի հետ է կապված, իրավաբանի խորհրդատվությունը կարող է էական նշանակություն ունենալ։ Փաստաբանը կօգնի ճիշտ ձևակերպել բողոքներն ու դիմումները, ներկայացնել հայցադիմում դատարան, ինչպես նաև պաշտպանել ձեր շահերը։
Եթե դուք դարձել եք խարդախության զոհ, LSA-ն կարող է ապահովել բարձրորակ իրավաբանական խորհրդատվություն և աջակցություն՝ սկսած փաստաթղթերի կազմումից մինչև դատարանում ներկայացվածություն։ Մեր մասնագետները կօգնեն ձեզ հավաքել անհրաժեշտ ապացույցներ, կազմել ճիշտ բողոքներ և դիմել համապատասխան պետական մարմիններին՝ ապահովելով, որ դուք ստանաք արդարացի լուծում։
5․ Տեղեկացրեք մյուսներին
Եթե խարդախությունն իրականացվել է հանրային կամ առցանց հարթակում, ապա կարևոր է դրա մասին տեղեկացնել ուրիշներին, որպեսզի նրանք նույնպես զգուշանան։ Կարող եք գրել սոցիալական ցանցերում, ներկայացնել խնդիրը համապատասխան հարթակներում կամ դիմել լրատվամիջոցներին։
Ինչպես կանխարգելել խարդախությունը
Ապագայում նման խնդիրներից խուսափելու համար անհրաժեշտ է հետևել անվտանգության մի քանի հիմնական կանոնների՝
- Միշտ ստուգեք տեղեկատվությունը – Եթե ձեզ առաջարկվում է մեծ շահույթ, անվճար ծառայություն կամ կասկածելի պայմանագիր, միշտ ստուգեք տվյալ աղբյուրը։
- Մի վստահեք անծանոթ զանգերին կամ հաղորդագրություններին – Հատկապես, եթե դրանք պահանջում են գումար կամ անձնական տվյալներ։
- Օգտագործեք երկփուլային նույնականացում – Եթե դուք օգտվում եք օնլայն բանկինգից կամ սոցիալական մեդիայից, միացրեք 2FA (Two-Factor Authentication)։
- Մի բացեք կասկածելի հղումներ կամ ֆայլեր – Եթե նամակ եք ստանում անհայտ աղբյուրից, չբացեք դրա հավելվածները կամ հղումները։
- Խուսափեք անհատական բանկային փոխանցումներից անհայտ մարդկանց – Եթե ինչ-որ մեկը խնդրում է ուղարկել գումար առանց որևէ երաշխիքների, դա կարող է լինել խարդախություն։
- Միշտ պահպանեք կարևոր փաստաթղթերը – Եթե կնքում եք պայմանագիր, համոզվեք, որ այն մանրամասն կարդացել եք և հասկացել եք բոլոր դրույթները։
- Զգուշացեք կեղծ աշխատանքի կամ բիզնեսի առաջարկներից – Եթե ձեզ առաջարկում են “անհավանական” եկամուտ առանց որևէ ջանքերի, ապա դա, ամենայն հավանականությամբ, խաբեություն է։
Խարդախությունը կարող է լուրջ վնասներ հասցնել ինչպես ֆինանսապես, այնպես էլ հոգեբանորեն, բայց ճիշտ իրավական գործողություններ ձեռնարկելով՝ դուք կարող եք նվազեցնել ձեր կորուստները և պաշտպանել ձեր իրավունքները։ Կարևոր է պահպանել զգոնությունը, ստուգել ցանկացած կասկածելի առաջարկ կամ գործարք, և ամենակարևորը՝ տեղեկացված լինել ձեր իրավունքների մասին։
Եթե դուք կամ ձեր շրջապատում ինչ-որ մեկը դարձել է խարդախության զոհ, մի հապաղեք դիմել իրավապահ մարմիններին և իրավաբանական օգնություն ստանալ՝ ձեր վնասները վերականգնելու համար։ Հիշեք, որ տեղեկատվությունն ու զգոնությունը լավագույն պաշտպանությունն են խարդախությունից։
