Ժամանակակից թվային դարաշրջանում տեղեկատվական տեխնոլոգիաների տարածումն ու զարգացումն էական ազդեցություն են ունենում մեր առօրյա կյանքի վրա։ Համացանցի, սոցիալական մեդիայի, առցանց բանկային ծառայությունների, էլեկտրոնային փոստի և այլ թվային հարթակների լայնածավալ օգտագործման արդյունքում անձնական տվյալների պաշտպանությունը դարձել է առաջնահերթ խնդիր։ Կիբերանվտանգությունը վերաբերում է այն մեթոդներին, տեխնոլոգիաներին և պրակտիկաներին, որոնք ուղղված են թվային տեղեկատվության պաշտպանությանը կիբերհարձակումներից, տվյալների արտահոսքից և չարտոնված հասանելիությունից։
Այս հոդվածում կքննարկենք կիբերանվտանգության կարևորությունը, անձնական տվյալների պաշտպանության սկզբունքները, տարածված սպառնալիքներն ու դրանց կանխարգելման ուղիները։
Ի՞նչ է Կիբերանվտանգությունը և ինչու՞ է այն կարևոր
Կիբերանվտանգությունը ներառում է համակարգչային ցանցերի, սարքերի, ծրագրային ապահովման, սերվերների, բազաների և օգտատերերի տվյալների պաշտպանությունը չարամիտ հարձակումներից։ Այն հատկապես կարևոր է, քանի որ յուրաքանչյուր անհատ կամ կազմակերպություն ունի թվային ակտիվներ, որոնց պաշտպանությունը անհրաժեշտ է անձնական կյանքի, ֆինանսական անվտանգության և բիզնեսի անխափան գործունեության համար։
Կիբերանվտանգության կարևորությունը հատկապես ակնհայտ է դարձել թվային ծառայությունների ինտենսիվ կիրառման հետևանքով։ Այսօր կիբերհանցագործները կարող են օգտագործել տարատեսակ մեթոդներ՝ գողանալու օգտատերերի անձնական տեղեկությունները, ֆինանսական հաշիվները, ընկերությունների գաղտնի տվյալները և պետական ինստիտուտների կարևոր փաստաթղթերը։
Կիբերանվտանգության ապահովումը ոչ միայն տեխնոլոգիական հարց է, այլև իրավական ու բարոյական պարտավորություն, որը վերաբերում է ինչպես անհատներին, այնպես էլ կազմակերպություններին։
Անձնական տվյալների պաշտպանություն
Անձնական տվյալները ներառում են ցանկացած տվյալ, տեղեկություն, որը կարող է օգտագործվել անհատին նույնականացնելու համար։ Դրանք ներառում են՝
- Անուն, ազգանուն, ծննդյան տարեթիվ
- Հեռախոսահամար, էլեկտրոնային փոստ
- Անձնագրի կամ նույնականացման քարտի տվյալներ
- Բանկային և վճարային քարտերի տեղեկություններ
- Սոցիալական ցանցերի հաշիվներ և գաղտնաբառեր
Անձնական տվյալների պաշտպանությունը կարևոր է, քանի որ դրանց բացահայտումը կամ չարաշահումը կարող է հանգեցնել ֆինանսական կորուստների, անձնական կյանքի գաղտնիության խախտման և կիբերահաբեկչության զոհ դառնալու վտանգի։
Տարածված Կիբերսպառնալիքներ
Կիբերանվտանգությանը սպառնացող հիմնական վտանգներն են՝
- Ֆիշինգ (Phishing) – խաբեության մեթոդ, որի միջոցով հանցագործները փորձում են օգտատերերից գողանալ գաղտնաբառեր, բանկային տվյալներ կամ այլ զգայուն տեղեկություններ՝ կեղծ էլ․ նամակների, կայքերի կամ հաղորդագրությունների միջոցով։
- Մալուեր (Malware) – վնասաբեր ծրագրեր, որոնք ներառում են վիրուսներ, տրոյանական ծրագրեր, շպիոնային հավելվածներ և այլ վնասաբեր կոդեր, որոնք կարող են ներբեռնվել համակարգչի կամ բջջային սարքի վրա։
- Ռենսոմուեր (Ransomware) – ծրագիր, որը արգելափակում է օգտատիրոջ ֆայլերը և պահանջում գումար դրանք վերականգնելու համար։
- DDoS (Distributed Denial of Service) հարձակումներ – մեթոդ, որով հաքերները մեծ քանակությամբ հարցումներ են ուղարկում կայքին, որպեսզի այն դուրս գա շահագործումից։
- Սոցիալական ինժեներիա (Social Engineering) – հոգեբանական մանիպուլյացիայի մեթոդներ, որոնց միջոցով մարդիկ խաբվում են և կամավոր տրամադրում են իրենց անձնական տվյալները։
- Չարտոնված հասանելիություն (Unauthorized Access) – իրավիճակ, երբ հաքերները ներթափանցում են ցանց կամ սարք՝ առանց օգտատիրոջ թույլտվության։
Ինչպե՞ս պաշտպանվել կիբերհարձակումներից
Կիբերանվտանգության մակարդակը բարձրացնելու համար անհրաժեշտ է հետևել մի շարք պարզ, բայց արդյունավետ միջոցների՝
- Օգտագործել ուժեղ գաղտնաբառեր – ընտրեք բարդ գաղտնաբառեր, որոնք պարունակում են մեծատառեր, փոքրատառեր, թվեր և հատուկ նշաններ։ Խուսափեք հեշտ գուշակվող գաղտնաբառերից, ինչպիսիք են “123456”, “password” կամ ձեր անունը։
- Միացնել երկփուլային նույնականացում (2FA) – սա լրացուցիչ պաշտպանություն է, որը պահանջում է կրկնակի հաստատում (օրինակ՝ SMS կամ հավելվածի միջոցով) գաղտնաբառի մուտքագրումից հետո։
- Չբացել կասկածելի էլ․ նամակներ և հղումներ – եթե ստանում եք կասկածելի նամակ անհայտ աղբյուրից, մի բացեք դրա կցված ֆայլերը կամ հղումները։
- Հաճախակի թարմացնել ծրագրային ապահովումը – օպերացիոն համակարգերի, հակավիրուսային ծրագրերի և հավելվածների կանոնավոր թարմացումը ապահովում է պաշտպանության վերջին մակարդակը։
- Օգտագործել հակավիրուսային ծրագրեր – լավ հակավիրուսային ծրագիրը կարող է կանխել վիրուսների և չարամիտ ծրագրերի ներթափանցումը ձեր սարքեր։
- Չկիսվել անձնական տվյալներով անծանոթ անձանց հետ – երբեք մի տրամադրեք ձեր անձնական կամ ֆինանսական տվյալները, եթե չեք վստահում տվյալ անձին կամ կազմակերպությանը։
- Օգտագործել VPN ծառայություններ – եթե հաճախ օգտվում եք հանրային Wi-Fi ցանցերից, ապա VPN-ը կօգնի պաշտպանել ձեր տվյալները կիբերհարձակումներից։
- Կառավարել սոցիալական մեդիայի գաղտնիության կարգավորումները – սահմանափակեք, թե ով կարող է տեսնել ձեր անձնական տվյալները և հրապարակումները սոցիալական ցանցերում։
Իրավական Կարգավորումներ
Հայաստանում և միջազգային մակարդակում ընդունվել են մի շարք օրենքներ, որոնք նպատակ ունեն պաշտպանելու օգտատերերի անձնական տվյալները։ Հայաստանում անձնական տվյալների պաշտպանության իրավահարաբերությունները կարգավորվում են «Անձնական տվյալների պաշտպանության մասին» օրենքով, որը սահմանում է անձնական տվյալների մշակման, պահպանման և օգտագործման կանոնները։
Անձնական տվյալների պաշտպանության իրավահարաբերությունները կարգավորվում են նաև միջազգային փաստաթղթերով, որոնցից կարևոր է նշել Եվրոպական Միության GDPR (General Data Protection Regulation) կանոնակարգի դերը։ Այն պարտավորեցնում է կազմակերպություններին պաշտպանել օգտատերերի տվյալները և ապահովել դրանց անվտանգությունը։
Կիբերանվտանգությունը և անձնական տվյալների պաշտպանությունը դարձել են առաջնահերթ խնդիր յուրաքանչյուրի համար, ով օգտվում է համացանցից։ Քանի որ թվային սպառնալիքները շարունակաբար զարգանում են, կարևոր է հետևել անվտանգության լավագույն պրակտիկաներին, տեղեկացված լինել նոր սպառնալիքների մասին և կիրառել ժամանակակից պաշտպանական միջոցներ։ Անձնական տվյալների պատշաճ պաշտպանությունն օգնում է նվազեցնել ռիսկերը, կանխել ֆինանսական կորուստները և պահպանել անձնական տեղեկատվության գաղտնիությունը։
